Wie is wij?

Het was de afsluitende vraag van de jongste TrendRede. Wie is wij? Ik kom hem sindsdien steeds vaker tegen, in verschillende vormen. In een interessant interview met Trouw vertelt Jan Latten, tot voor kort hoofddemograaf bij het CBS, over bevolkingsgroei, maar vooral over het ongemiddelde individu. Ook alweer zo’n term die in de laatste TrendRedes terug te vinden is: er zijn geen gemiddelden meer. Door alle data, door alle individuele ontplooiing is iedereen ongemiddeld geworden. Dat is een mooie maar ook gevaarlijke ontwikkeling. Als we allemaal ons eigen subgroepje vormen, wie is dan wij? Wat is de gezamenlijke kern, de lijn die alle eilandjes in het moderne Nederland verbindt? Zijn we nog bereid om die op te zoeken en te versterken of trekken we alleen een lijntje tussen onszelf en de mensen die op ons lijken? Wie is wij. Het is de meest belangrijke vraag voor de komende jaren.

tom kniesmeijer ton tijdgeest trends

Het BetekenisVerlangen

 

“Dikke mensen die geweerd worden uit de erewacht bij de dodenherdenking. Het trollenleger van Dotan. Een zeer diverse groep boze burgers die hooibalen gooit naar hongerige dieren in de Oostvaardersplassen. We leven in interessante tijden. De jongste golf van ongeloof over wat ons nu weer overkomt wordt in de media breed uitgemeten – en daarna weer vergeten. Wat zijn de verbindende lijnen?”

Zo begon de lezing die ik verleden week hield bij het afscheid van Maribi Gomez, directeur VCA, de Amsterdamse Vrijwilligerscentrale. Ik vertelde over het individu als bouwsteen van de samenleving. En over het BetekenisVerlangen. De hele tekst kun je hier lezen – minus de plaats en tijd gebonden grapjes.

“Tussen alle discussies over identiteit, fakenieuws en polarisatie door loopt een grote rode draad. De draad van ‘Het verloren ik’. We schreeuwen zo hard over zwarte piet, over genderneutrale toiletten, over alle ‘hullies’, omdat ‘de onzen’, de groep waar we bij dachten te horen, zo lastig te definiëren is, ondertussen. Wie naar het nieuws kijkt, komt het voor dat we in een samenloze leving terecht zijn gekomen. Er is paniek om een verloren wij. De verloren veiligheid van het beschutte wij. Er is geen gemiddelde meer om op terug te vallen.”

“We hebben elkaar nodig. We hebben leiders nodig die snappen dat one-size-fits-all beleid achterhaald is. We hebben burgers nodig die zich individueel vrij voelen, en toch onderdeel willen zijn van een groter wij. En we hebben vrijwilligers nodig die zich opstellen als bouwsteen. Dit ben ik, hier is mijn talent, ik wil me graag verbinden aan een idee, aan een wij, om iets moois tot stand te brengen.”

 

De ongemiddelde burger

In opdracht van de provincie Brabant schreef ik een Toekomstgids. Vooral bedoeld voor gemeenten, die hem kunnen gebruiken ter inspiratie bij de coalitiebesprekingen. NRC Handelsblad schreef er een artikel over, dat kun je hieronder lezen. Mocht je zelf ook inspiratie willen opdoen, ook al woon je buiten Brabant, dan kun je de gids hier aanvragen. Gratis! Ik kijk terug op een fijne samenwerking met BrabantKennis. Tom Kniesmeijer Tom Kniesmeyer Kniesmyer Kniesmijer

Lente! Of alweer Zomer?

In DWDD gisteravond (dinsdag) een uur lang aandacht voor de tijdgeest. Altijd leuk! Tussen het gebruikelijke gekrakeel door werden er interessante dingen gezegd. Inderdaad, er is volop beweging in de samenleving. The Times They Are A-Changing, indeed. We zitten in een periode van herijking, zei Matthijs van Nieuwkerk. Allerlei minderheden komen op voor hun rechten, normen verschuiven. Genoeg om over te discussiëren: er is #metoo en #blacklivesmatter. Transgenders, anti-wapen-jongeren, en boze witte mannen stelden zaken aan de kaak, eisen herijking, doorbreken vastgeroeste taboes. Ik zou daar zelf nog graag #eigenkracht, duurzaamheid, het burgerinitiatief en de ontregeling (het antwoord op de prangende #systeempijn, ik schreef er al vaker over) aan toe willen voegen.Verinnerlijking van zaken die je eerder nog niet kon aanvaarden of niet begreep, noemde Adriaan van Dis het. Vaker wijze ouderen het woord geven, ook best een fijne ontwikkeling.

Er valt weer iets te winnen, op allerlei vlakken. En we hebben de energie om er voor te strijden. In De Seizoenen van de Tijdgeest (2009) noem ik dat een lentetijdgeest. In het boek voorspelde ik ook dat, net als eind jaren zestig en begin jaren negentig, snel opnieuw zo’n periode zou aanbreken. Die lente heeft vanwege de crisis misschien iets langer op zich laten wachten. Steeds vragen mensen me: is het zover? Is het lente? Ja hoor, mensen, al eventjes. Sterker nog: dat er in DWDD een uur lang over gesproken wordt, duidt er op dat we voorzichtig richting een zomertijdgeest gaan. De vernieuwing wordt steeds breder geaccepteerd, de prangende vraag nu is: wat gaan we er precies mee doen? De seizoenen doen hun werk: de beste ideeën dragen vrucht. Overal zie ik experimenten, wordt nieuw gedachtegoed geïmplementeerd. Zomer! De tijdgeest waarin we  het nieuwe verinnerlijken, zeg ik Adriaan van Dis na. Dat heb ik altijd al een zonnige man gevonden.

De Kleine Zindering

Volgende week verkiezingen. Voor de gemeente en dat is mooi. De vernieuwing in Nederland komt namelijk van onderop. Zelfs het kleinste dorp kent een waaier aan burgerinitiatieven, dezer dagen. We zijn toe aan democratische vernieuwing. Aan plaatselijke politiek die de mens en zijn wensen als maat neemt. Samen met BrabantKennis schreef ik een toekomstgids voor gemeenten, om plaatselijke politici inspiratie te bieden bij de formatie. Er bleek behoefte aan, gelukkig: “Het zindert echt binnen onze gemeente,” vertelde een gemeentesecretaris me tijdens een voorbereidend gesprek. “We willen stappen zetten.” Dat is mooi om te horen. Ik heb er met veel plezier aan gewerkt. De gids kun je hier aanvragen.

In veel steden wordt geëxperimenteerd met Buurtrechten. Breda is de eerste gemeente die de Buurtrechten vastlegt in een gemeentelijke verordening. Dat betekent dat initiatieven van bewonersgroepen eerst serieus onderzocht worden voordat een opdracht naar marktpartijen gaat. Een buurthuis overnemen in zelfbeheer, groenvoorziening (betaald!) overnemen, braakliggende grond exploiteren: er is veel mogelijk.

Vrijdag hoorde ik tijdens een lezing over de ‘proeftuintjes’ die de gemeente Gouda al een jaar heeft. Ambtenaren die vinden dat iets beter kan, mogen zelf mensen om zich heen verzamelen en alternatieven uitwerken. Ik word daar blij van. Meer organisaties zouden ‘guerrilla’ in de eigen gelederen moeten toejuichen. Het is de tijd van voortschrijdend inzicht. Van loslaten om het nieuwe een kans te geven.

En een paar weken geleden was ik op bezoek bij de NOS om de redactie bij te praten over al deze maatschappelijke ontwikkelingen. We spraken intensief over het opbouwen van vertrouwen van onderop, in kleinere (wijk)cirkels en hoe je daar als media mee om kunt gaan. Mooi om te zien hoe het Journaal dat vertaalt in een item.

Die gemeentesecretaris heeft volledig gelijk. Het zindert in de Nederlandse samenleving. Tijd om het kleine groots te vieren. Tom Kniesmeijer TrendRede toekomst steden Tom Kniesmeyer

Eet een donut op je matje

Voor de jongste TrendRede las ik Donut Economie. Kate Raworth schetst daarin een toekomstbestendige blauwdruk voor onze economie. De binnenrand van de donut is het sociale, menselijke fundament. De buitenrand vormt het ecologische plafond, de grenzen die de aarde ons stelt. Daartussenin is de veilige, vrije en rechtvaardige speelruimte voor mensen en bedrijven: de donut.

Tijdens het lezen moest ik soms aan Het Matje* denken. In Het Matje beschrijven Korrie de Vet en ik de vrije ruimte waarin je overtuigd je eigen levensrichting volgt. En net als bij de Donut kun je er aan twee kanten ‘uit’ raken: aan de ene kant verval je in cynisme, aan de andere kant ren je jezelf voorbij in je zucht te voldoen aan de verwachtingen van anderen.

Het is de tijdgeest. We zoeken naar alternatieven voor het ouderwetse strategische denken, waarin het management rechte lijnen trekt tussen A en B en vervolgens voor de werknemers een straf stappenplan maakt. We hebben geleerd dat die lineaire stroomschema’s nooit precies zo werken. Hoeveel in jouw leven is in één rechte lijn gelopen zoals jij het je voorstelde? Meestal moet je bijsturen, is er voortschrijdend inzicht. Het mag dan prettig zijn om je vast te houden aan een BNP, een percentage groei of je persoonlijke saldo op de bank, het echte leven houdt zich niet aan een lijn of cijfer.

Telkens de optimale balans vinden in een continu wisselende omgeving, dat is wat ons te doen staat. Zodat we in die vrije ruimte terecht komen en blijven. De Donut, of Het Matje, waar we onze eigen betekenis regelmatig ijken, in verbinding met anderen – en de aarde. Door niet vast te houden aan een enkel cijfer, een constante, maar aandacht te geven aan het geheel, het samenspel, komen we verder.

Oude, rechtlijnige theorieën werken niet. Wie continu recht vooruit wil, wordt regelmatig recht achteruitgeslagen. Dat noemen we dan een crisis. Een economische. Of een persoonlijke. De les? Van vaste hiërarchische lijnen gaan we naar flexibele kwaliteitscirkels. Cirkels van vertrouwen, op basis van een gedeelde doelstelling, een betekenisvol groeiveld. Iedereen neemt een deel van de verantwoordelijkheid op zich, samen sturen we richting het gemeenschappelijke doel. Dat maakt leven en werken niet direct eenvoudiger. Wel leuker. Eigener. En rechtvaardiger.

Meer economen, meer bedrijven, meer mensen zouden zichzelf op het matje moeten roepen. Doe eens gek, eet er een fijne donut bij. Je bent het waard.

 

*Bestel Het Matje bij je boekhandel, of bijvoorbeeld bij www.YouBeDo.com.

 

  

The message is in the music..!

Gisteren werden de Grammy’s uitgereikt, de jaarlijkse muziekprijzen in Amerika. Die zijn betekenisvol. Omdat muziek alles zegt over tijdgeest. Muziek had dan ook een hoofdrol in De Seizoenen van de Tijdgeest en ik gebruik het regelmatig in lezingen: de hitlijst analyseren is de trends zien. Het begon al van tevoren. Zangeres Lorde, die volgens mij het beste album van 2017 maakte en dus terecht genomineerd werd voor album van het jaar, weigerde op te treden, omdat ze in een bijprogramma werd weggezet, terwijl haar mannelijke concurrenten allemaal een eigen nummer mochten brengen. Vrouwen laten zich minder snel wegduwen, zo kunnen we uit haar besluit destilleren. Maar ze zijn nog lang niet gelijkwaardig.

Op de avond zelf kwam de vrouwelijke stem pregnant naar voren in een optreden van Kesha die, half door emotie overmand (!), haar hit Praying zong, met daarin een duidelijke verwijzing naar de producer die haar verkracht zou hebben. Een krachtig #metoo op het podium, ondersteund door achtergrondzangeressen in wit (waaronder oude held Cyndi Lauper).

Het meest opzienbarende optreden was van rapper Kendrick Lamar, die een paar nummers van zijn ijzersterke plaat DARE bracht. Met een Amerikaanse vlag op de achtergrond liet hij achter elkaar een compartiment achtergronddansers een voor een ‘sneuvelen’ op het geluid van een schot. Zijn heftige raps, gecombineerd met zijn uitroep ‘Jay-Z for President!’ zegt alles over #blacklivesmatter en de staat van Amerika op dit moment.

Muziek is nooit zomaar muziek. Trotse wit-geklede vrouwen en kritische zwarte mannen. Twee krachtige maatschappelijke stromingen, die samen een betekenisvolle Grammy-avond droegen. En een maatschappelijke omslag. Een vergelijkbare avond zouden we ook zo in Nederland kunnen vullen.

De winst van verliezen

De TrendRede is ontstaan doordat ik een wedstrijd verloor. In  2010 werd ik genomineerd als Trendwatcher van het Jaar. Bij de uitreiking ontmoette ik veel andere toekomstdenkers. Winnen deed ik dus niet, maar de volgende ochtend werd ik wakker met het winnende idee: de krachten bundelen om Nederland toekomstinspiratie te bieden. Gewoon, omdat ik dat een waardevol idee vond. Direct zat het woord TrendRede in mijn hoofd. Zo gaan de dingen. Een idee ontstaat, je hoeft de gedachte alleen maar te volgen en dan is een nieuwe traditie geboren. Ik belde de anderen en op één na zei iedereen direct ‘ja’.

De voorbereidingen zijn inspirerend en de presentatie is ieder jaar weer een feest. Een volle zaal mensen die geconcentreerd luisteren, waar vind je die nog? Bij ons, in Pakhuis de Zwijger. En daarna praten ze ook enthousiast mee over de door ons uitgezette toekomstlijnen. Voor 2018 hebben we het allemaal weer achter de rug. De gesprekken, de discussies, het schrijven, het schrappen. De achtste TrendRede is voor iedereen beschikbaar. Ik ga nagenieten en de TrendRede begint vanaf deze week aan zijn eigen mars door bedrijven en instituties. We eindigen dit jaar met een belangrijke vraag: “Wie is wij?” (met dank aan journalist Bas Mesters).

Onze visie op De Verbrokkeling, Samensturing en De Samenhang der Delen. Hij staat online. Lees die TrendRede. De toekomst komt in golven, we creëren ze zelf. Hieronder de pdf. Online kun je hem natuurlijk ook vinden op onze site.

Tom Kniesmeijer

Trendrede 2018

De Nieuwe TrendRede

Dinsdag 16 januari is het zover. Dan presenteren we de 8e TrendRede in Pakhuis de Zwijger (de zaal is al vol, maar je kunt de livestream bekijken). We, dat is een groep Nederlandse toekomstdenkers. De TrendRede, dat is een idee waarop ik zomaar kwam toen ik als toekomstpsycholoog in 2010 werd genomineerd als ‘Trendwatcher van het Jaar’. Bij de uitreiking sprak ik andere toekomstdenkers en de volgende ochtend werd ik – echt waar – wakker met het woord TrendRede in mijn hoofd. Zo’n beetje iedereen die ik benaderde deed mee. Een half jaar later presenteerden we de eerste versie. Ondertussen is de Rede een heel eigen leven gaan leiden, bij bedrijven en maatschappelijke organisaties. ‘We zitten echt op de nieuwe te wachten’, hoor ik de laatste weken veel. Fijn is dat. Ben je benieuwd naar de inhoud? Vanaf 16 januari staat de jongste versie op TrendRede.nl. En als je meer wilt weten, dan weet je me te vinden.