Hij is klaar, de tiende Trendrede. Volgende week dinsdag, 14 januari, presenteren we hem. Dan vertellen we alles over het Doorslaggevende Decennium van betekenis, verbinding en opening. Het is een mooie jubileum-editie geworden, en een bijzondere. Daarover volgende week meer. Kun je erbij zijn, in Pakhuis de Zwijger, leuk! En anders lees je de nieuwe Trendrede online, vanaf woensdag 15. Veel inspiratie gewenst.
Het is weer zover..! En nog een jubileum ook nog: de TIENDE TRENDREDE. Dinsdag 14 januari presenteren we hem, in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Wil je erbij zijn? Schrijf je dan snel in. Het is gratis, en er zijn 300 plekken beschikbaar. Ik zou het leuk vinden als je komt.
Inschrijven kan via deze link.
In de media aandacht voor de ‘herontdekking van het straatprotest’ (onder andere de Volkskrant schreef erover). Er zijn klimaatmarsen, onderwijsstakingen en pensioenprotesten. Hoe komt het dat ‘we’, na een periode waarin het Malieveld er kaal bij lag, nu weer massaal de straat op gaan om verandering te eisen? Volgens een historicus komt het door de economie: ‘De actiebereidheid neemt toe als de economie beter gaat’. Volgens een ander doordat mensen zich niet vertegenwoordigd voelen en het straatprotest als uitlaatklep gebruiken. Ik denk dat ze allebei deels gelijk hebben. 
Zelf zou ik ook graag de tijdgeest zelf als oorzaak willen meegeven. Er zijn perioden dat verandering gewoon meer kans krijgt. Zoals nu. Omdat er de afgelopen jaren steeds meer vast liep in de samenleving, in de politiek, in bedrijven. Er komt dan altijd een omslagpunt. We krijgen simpelweg genoeg van onze eigen dagelijkse frustraties. Het werkt al een tijdje niet meer zoals het altijd werkte. En de kop in het zand blijven steken is in toenemende mate een dure keuze. Het personeel, de burger, de mens raakt ervan in een burn out. Klanten en kiezers lopen weg. Het middenveld valt uit elkaar. Maar: als de frustratie het hoogst is, is de verandering nabij.
Ik zie het niet alleen aan het aantal demonstraties buiten op straat, maar ook binnen, bij organisaties. De veranderbehoefte is groot en de weerstand om zaken anders te pakken neemt sterk af. Als zaken laten zoals ze zijn meer problemen oplevert dan nieuwe dingen uitproberen, dan ontstaan er openingen.
In de Seizoenen van de Tijdgeest, dat in 2009 uitkwam, beschreef ik al de stilstand en voorspelde dat er vanzelf weer een periode van verandering zou komen. Het begint dan altijd met een kleine voorhoede, die fanatiek begint te prikken in bestaande systemen. In eerste instantie worden de pioniers weggelachen, weggeschreeuwd, weggejaagd. Maar uiteindelijk krijgt hun protest weerklank, eerst in kleine kring, daarna voorzichtig in de media, vervolgens breed in het land. Die tijdgeest, waarin vooral radicale enkelingen en kleine groeperingen bestaande taboes doorbreken, die noem ik de lentetijdgeest.
De voorbeelden eruit heb je de afgelopen jaren gezien. Van kick out Zwarte Piet tot #metoo, #blacklivesmatter en genderactivisten. Of, in management speak: het zelfsturende scrumteam.
Nu komen we aan de tijdgeest toe die je als ‘zomers’ kunt omschrijven. Groeien en bloeien, dat zijn de kenmerken van een zomer. Een paar jaar lang staken overal de nieuwe ideeën hun kopje boven het maaiveld uit. Er werd veel gedebatteerd, geruzied, uitgeprobeerd, getest. Nu heeft de roep om verandering de massa bereikt. Niet alleen de voorhoede eist doorbraken, ook de bre
dere middengroepen komen in actie. Tijd voor werkelijke verandering! Nu is er de behoefte om de beste nieuwe of hernieuwde ideeën breed te implementeren. Zodat die verder groeien, de samenleving in. Het bedrijfsleven in. Ons collectieve gedachtegoed in. Zo rond 1972 draaiden die ideeën bijvoorbeeld rondom ‘democratisering’ en rond 1994 was ‘liberalisering’ het toverwoord. Nu zet ik mijn kaarten op vergroening, vermaatschappelijking (van vermarkting naar purpose) en zingeving.
Over een jaar of tien kunnen we dan weer op de rem gaan staan, zoals we ook tijdens de jaren 80 en de jaren nul deden. Maar dat is misschien al te zeer vooruitkijken. Vooralsnog is het zaak om als mens, als organisatie en als overheid, na te denken over de punten waarop verandering het meest noodzakelijk is, en hoe je daar, vanuit je eigen unieke identiteit, mee om wenst te gaan. Waar binnen jouw organisatie het nieuwe op wil, mag en kan bloeien. Wanneer je daar wat hulp bij nodig hebt, hoor ik het graag. En een lezing over die seizoenen van de tijdgeest, dat kan natuurlijk ook altijd.
Tom Kniesmeijer toekomstpsycholoog over de toekomst.
Gisteren waren Christine Boland en ik op bezoek bij Koffietijd, om wat te vertellen over maatschappelijke ontwikkelingen. Altijd leuk. En heel verfrissend om dat een keer samen met een collega te doen. Meestal zit ik ergens als de enige toekomstdenker, nu wisselden we elkaar vloeiend af en vulden elkaar aan. Misschien moeten we ons als duo gaan aanbieden? Een klein stukje van het gesprek zie je hier. We hadden het over drukverlaging, over kleine 
oplossingen voor grote problemen en over het herijken van wat het betekent om mens te zijn. Leuke onderwerpen voor zo’n eerste januaridag.
Ik zit te werken aan de inhoud, jij kunt je vanaf nu inschrijven voor alweer de negende TrendRede. We presenteren hem op 15 januari 2019 in Amsterdam. Zoals altijd is de inschrijving gratis. Wil je erbij zijn? Lijkt me leuk je te zien, in Pakhuis De Zwijger.
Tijdens het KennisFestival in Breda werd ik na mijn lezing gevraagd of ik optimistisch was over de toekomst. Ik stak direct van wal.
Tom Kniesmeijer ton kniesmeyer, tom kniemeijer kniemeyer
Wat zijn de overeenkomsten tussen een afgebrand museum in Brazilië, een ontslagen werknemer bij Heineken en witwasfraude bij ING?
Wie is wij? Dat was de afsluitende vraag van de TrendRede zoals we die in januari van dit jaar presenteerden. Is je straat wij? Is de politiek nog wij? De democratie? Nederland in zijn geheel? Waar vinden we de gezamenlijkheid? Waar trekken we de cirkel om ons wij? Wat is de absolute basis waarop we het gedrag van anderen afrekenen? Belangrijke vragen. We praten er te weinig over.
Als je naar het nieuws kijkt, dan lijkt het soms alsof we in een samenloze leving aanbeland zijn. Iedereen, elk individu en elk bedrijf, volgt zijn individuele lijn. Vrijheid, noemen we dat. De beperkingen die de gezamenlijkheid oplevert geldt alleen voor de anderen. Jij moet respect voor mij hebben, maar ik moet vooral mijn gang kunnen gaan en gezamenlijke afspraken mogen mij niet afremmen. Het ik gaat boven het wij en in steeds meer wij willen of kunnen we onszelf niet herkennen. Mag het dan ook weg? Wat wil je behouden?
Die houding van een ik zonder veel wij heeft gevolgen. We zien dat steeds nadrukkelijker.
In Brazilië brandde een museum uit omdat er jarenlang bezuinigd werd op onderhoud en veiligheid. Vind jij dat normaal? Als we de discussie naar Nederland verleggen, hoeveel vind jij dan dat we van de gezamenlijke pot in cultuur en historie mogen investeren? Of mag van jou ook hier de boel affikken? Waar leg jij de benedengrens van jouw wij? Bij wegen? Bij de bieb? De politie? Het onderwijs, misschien?
Heineken, zo meldt de krant, maakt 2,2 miljard winst. Toch vindt de directie het vanzelfsprekend dat er 70 mensen ontslagen worden in Nederland. Zeventig mensen die een nieuwe baan moeten zoeken of een uitkering moeten aanvragen, die we met zijn allen weer moeten opbrengen – tenminste, iedereen die gewoon belasting betaalt in Nederland. Vind jij dat normaal, of vind je dat vast ergens in die 2 miljard een minuscuul potje zou moeten zijn om die 70 mensen intern een andere functie aan te bieden?
Welke bijdrage levert Heineken op dit moment aan onze samenleving en hoeveel voordeel trekt het uit diezelfde samenleving, de infrastructuur, zijn historische basis, mede opgebouwd door die werknemers? Mogen we Heineken daarop aanspreken, of vind je van niet?
Hoe normaal vind jij het dat bij de ING aandeelhouderswaarde voorrang kreeg op maatschappelijke verantwoordelijkheid en dat men crimineel geld lustig door de bank laat stromen (ING maakt 2,6 miljard winst)? Het gaat verder dan alleen de fraude zelf en de afkoop daarvan. De vraag gaat dieper: wie is wij, voor ING, voor Heineken, voor het land Brazilië? Voor jou?
Totale vrijheid bestaat niet. We staan allemaal op de schouders van degenen die generaties eerder voor ons gebouwd hebben aan democratie, infrastructuur, levenszekerheden en groeikansen. Al die dingen die in de loop der eeuwen opgebouwd zijn lijken vanzelfsprekendheden, maar ze staan wel degelijk onder grote druk. We willen ze eigenlijk niet meer zien, als ze onze individuele groeicurve dreigen af te remmen.
Het is hoog tijd om met elkaar te spreken over wat alle opgebouwde kaders nog voor zeggingskracht hebben. Gaan we voor de samenloze leving, waarin we steeds meer afbreken en steeds minder delen, of zijn we bereid om na te denken over de meest wezenlijke vraag van de komende jaren: wie is wij?
Wat vind jij? Tom Kniesmeijer, toekomstpsycholoog
Het was de afsluitende vraag van de jongste TrendRede. Wie is wij? Ik kom hem sindsdien steeds vaker tegen, in verschillende vormen. In een interessant interview met Trouw vertelt Jan Latten, tot voor kort hoofddemograaf bij het CBS, over bevolkingsgroei, maar vooral over het ongemiddelde individu. Ook alweer zo’n term die in de laatste TrendRedes terug te vinden is: er zijn geen gemiddelden meer. Door alle data, door alle individuele ontplooiing is iedereen ongemiddeld geworden. Dat is een mooie maar ook gevaarlijke ontwikkeling. Als we allemaal ons eigen subgroepje vormen, wie is dan wij? Wat is de gezamenlijke kern, de lijn die alle eilandjes in het moderne Nederland verbindt? Zijn we nog bereid om die op te zoeken en te versterken of trekken we alleen een lijntje tussen onszelf en de mensen die op ons lijken? Wie is wij. Het is de meest belangrijke vraag voor de komende jaren.
tom kniesmeijer ton tijdgeest trends
In DWDD gisteravond (dinsdag) een uur lang aandacht voor de tijdgeest. Altijd leuk! Tussen het gebruikelijke gekrakeel door werden er interessante dingen gezegd. Inderdaad, er is volop beweging in de samenleving. The Times They Are A-Changing, indeed. We zitten in een periode van herijking, zei Matthijs van Nieuwkerk. Allerlei minderheden komen op voor hun rechten, normen verschuiven. Genoeg om over te discussiëren: er is #metoo en #blacklivesmatter. Transgenders, anti-wapen-jongeren, en boze witte mannen stelden zaken aan de kaak, eisen herijking, doorbreken vastgeroeste taboes. Ik zou daar zelf nog graag #eigenkracht, duurzaamheid, het burgerinitiatief en de ontregeling (het antwoord op de prangende #systeempijn, ik schreef er al vaker over) aan toe willen voegen.Verinnerlijking van zaken die je eerder nog niet kon aanvaarden of niet begreep, noemde Adriaan van Dis het. Vaker wijze ouderen het woord geven, ook best een fijne ontwikkeling. 
Er valt weer iets te winnen, op allerlei vlakken. En we hebben de energie om er voor te strijden. In De Seizoenen van de Tijdgeest (2009) noem ik dat een lentetijdgeest. In het boek voorspelde ik ook dat, net als eind jaren zestig en begin jaren negentig, snel opnieuw zo’n periode zou aanbreken. Die lente heeft vanwege de crisis misschien iets langer op zich laten wachten. Steeds vragen mensen me: is het zover? Is het lente? Ja hoor, mensen, al eventjes. Sterker nog: dat er in DWDD een uur lang over gesproken wordt, duidt er op dat we voorzichtig richting een zomertijdgeest gaan. De vernieuwing wordt steeds breder geaccepteerd, de prangende vraag nu is: wat gaan we er precies mee doen? De seizoenen doen hun werk: de beste ideeën dragen vrucht. Overal zie ik experimenten, wordt nieuw gedachtegoed geïmplementeerd. Zomer! De tijdgeest waarin we het nieuwe verinnerlijken, zeg ik Adriaan van Dis na. Dat heb ik altijd al een zonnige man gevonden.
De TrendRede is ontstaan doordat ik een wedstrijd verloor. In 2010 werd ik genomineerd als Trendwatcher van het Jaar. Bij de uitreiking ontmoette ik veel andere toekomstdenkers. Winnen deed ik dus niet, maar de volgende ochtend werd ik wakker met het winnende idee: de krachten bundelen om Nederland toekomstinspiratie te bieden. Gewoon, omdat ik dat een waardevol idee vond. Direct zat het woord TrendRede in mijn hoofd. Zo gaan de dingen. Een idee ontstaat, je hoeft de gedachte alleen maar te volgen en dan is een nieuwe traditie geboren. Ik belde de anderen en op één na zei iedereen direct ‘ja’.
De voorbereidingen zijn inspirerend en de presentatie is ieder jaar weer een feest. Een volle zaal mensen die geconcentreerd luisteren, waar vind je die nog? Bij ons, in Pakhuis de Zwijger. En daarna praten ze ook enthousiast mee over de door ons uitgezette toekomstlijnen. Voor 2018 hebben we het allemaal weer achter de rug. De gesprekken, de discussies, het schrijven, het schrappen. De achtste TrendRede is voor iedereen beschikbaar. Ik ga nagenieten en de TrendRede begint vanaf deze week aan zijn eigen mars door bedrijven en instituties. We eindigen dit jaar met een belangrijke vraag: “Wie is wij?” (met dank aan journalist Bas Mesters).
Onze visie op De Verbrokkeling, Samensturing en De Samenhang der Delen. Hij staat online. Lees die TrendRede. De toekomst komt in golven, we creëren ze zelf. Hieronder de pdf. Online kun je hem natuurlijk ook vinden op onze site.
Tom Kniesmeijer
