(foto: De Volkskrant)
“Wat betekent dit binnen de tijdgeest, Tom?” Het is verreweg de meest gestelde vraag, waar ik ook kom. Wat betekent de verkiezing van Donald Trump tot president van de USA, binnen de Seizoenen van de Tijdgeest? Het betekent veel. En ja, het is lente in de tijdgeest.
Ik denk niet dat de kiezers per se een stap naar rechts voor ogen hadden in het stemhokje – hoewel een flinke sprong die kant op wel eens het resultaat zou kunnen zijn. Deze verkiezingen laten zien hoe groot ondertussen de groep geworden is die ‘de politiek’ afwijst. CBS News publiceerde exit polls waaruit bleek dat maar liefst een kwart van de Trump-stemmers vindt dat de man niet geschikt is als president. Ze kozen voor hem omdat ze een nog grotere hekel hebben aan Hillary Clinton. Clinton staat bij uitstek voor het systeem: beroepspolitici die dankzij donaties van grote bedrijven met holle verkiezingsretoriek verkozen worden, heel even roepen dat ze jouw vriend zijn, om vervolgens tot de orde van de dag over te gaan: deals die niemand nog kan volgen, maar die wel enorme gevolgen hebben. Voor jouw baan, jouw spaargeld. Jouw zekerheden. Als een paal boven water staat dat ze er zelf niet slechter van worden.
Succes is een keuze, is het neoliberale adagium. Wie geen succes heeft moet maar eens goed in de spiegel kijken, omdat hij iets verkeerd doet. Onder het strakgespannen bovenlaagje van succesvolle entrepreneurs en hun politieke vrienden broeide het ongenoegen. De machteloze eenzaamheid van de kiezer die van zichzelf vindt dat hij niets te kiezen heeft. Een deel van het electoraat verhaalt deze onvrede op immigranten, een ander deel op een culturele elite die ‘niet naar ze luistert’. En allemaal haten ze ondertussen de politici waarop ze gedwongen worden te stemmen. In de TrendRede schreven we dat systemen onder druk staan en dat het individu de nieuwe bouwsteen is van de samenleving. Een flink deel van de burgers probeert zijn autonomie terug te veroveren, ze vinden dat die onvoldoende gewaarborgd wordt binnen de huidige orde. Die lijkt immers gedomineerd te worden door veel te machtige bedrijven, die in hun blinde zucht naar efficiency en rendement op de korte termijn, iedere menselijke maat wegfilteren. Ze hebben er genoeg van.
Bernie Sanders liet dat nog op de verkiezingsavond maar even weten via Twitter:
Sanders voerde een verrassend succesvolle campagne om de Democratische partijnominatie binnen te slepen en maakte het Clinton knap lastig, ondanks het feit dat hij voor Amerika ongehoorde socialistische ideeën naar voren bracht. De man was authentiek, nam het bevlogen op tegen de bestaande orde en kon op geen enkele manier beschuldigd worden van opportunisme of tegenstrijdige belangen.
Wat zou er gebeurd zijn, als Bernie Sanders het opgenomen had tegen Donald Trump? Er is een gerede kans dat Sanders Trump verslagen zou hebben. Aan hem kleeft geen besmet politiek verleden. Dan hadden we – misschien iets minder verbaasd dan nu – aan onze kruin gekrabd over ‘deze ruk naar links’ van het machtigste land ter aarde. Het lijkt een dramatische keuze die Amerika nu maakt, maar de gekozen afslag wordt soms met een miniem verschil bepaald.
In de nagesprekken op de Nederlandse buis miste ik dit perspectief. Marike Stellinga, econoom en journalist, deed een poging bij Pauw, maar ze kwam niet goed boven het gekakel uit. Ik vond het een vreemde, bijna beschamende discussie. Mensen maken zich zorgen over de toekomst van hun kinderen. En zien politici die daar weinig mee doen. Wat blijkt is dat burgers het zó gehad hebben met wat Bas Heijne zuur de ‘Paaipolitiek’ noemt, dat ze alle uitwegen aangrijpen. Desnoods storten ze zich als lemmingen in de zee, als ze maar weg mogen uit deze eeuwige patstelling. Extreem rechts speelt in op die zelfdestructieve onderbuik, wat doet de rest? Waar zijn de opbouwende visies? Wie zet in op nieuw onderling vertrouwen? Wie durft stelling te nemen? Vooral links lijkt een achterhoede gevecht te voeren – misschien op Groen Links na, dat onder Jesse Klaver een poging doet een nieuwe linkse lijn te verwoorden. De oplossingen zijn niet eenvoudig, maar het zou zo fijn zijn om ook in Nederland een nieuwe generatie bevlogen politici op het podium te zien. Dat die niet jong hoeven te zijn, bewijst Bernie Sanders.
Wat in ieder geval duidelijk is: ja, het is lente in de tijdgeest. Er wordt aan alle kanten gemorreld aan bestaande systemen. Er is sprake van een sociale omwenteling. Ik geloof dat dat ondertussen wel duidelijk is. Dat de richting niet altijd die is die menigeen hoopt is wat anders. Een vriendin noemde het gisteren al ‘een koude lente’. Dat kan. Maar wat is onze eigen bijdrage daaraan? Als wij, als burgers, de bouwsteen van de samenleving zijn, dan wordt het tijd dat we onze verantwoordelijkheid nemen, niet alleen zuur en cynisch aan de zijkant staan te klagen. Niet eens in de vier jaar een gefrustreerde stem uitbrengen, maar je dagelijkse keuzes bepalen op basis van je maatschappelijke drijfveren. Ik blijf een optimist – ik zie steeds meer mensen en organisaties uit hun machteloze eenzaamheid breken. Gelukkig maar. Als je van richting wilt veranderen, zul je zelf een stap opzij moeten zetten. Daarover spoedig meer.
